Her ne kadar antik Atina’da cumhuriyet benzeri yönetim şekilleri kurulmuşsa da, çağdaş cumhuriyetlerle pek benzerliği olmadığın- dan ve konumuz dışında kaldığından onlara temas etmeyeceğiz.
Yunanistan’da kurulan ve ilk cumhuriyet olarak kabul edilen yönetim şekli; Yunan- ların Osmanlı İmparatorluğu’na başkaldırısı sırasında kurulan ve 1822- 1828 yılları arasında yaşayan geçici yönetimdir (Προσωρινή Διοίκησις της Ελλάδος). Bu cumhuriyet; daha sonra İstanbul Antlaşması1 ile yerini krallığa bırakacaktır. Bu yönetimin anayasal ve demokratik niteliği ile daha sonraları kurulacak İkinci ve Üçüncü Cumhuriyetlere örnek olduğu kabul edilir.(Bazı yabancı araştırmacılar tarafından Yunanistan’da ilk Cumhuriyet olarak 1924-1935 yılları arasında yaşamış olan II. Cumhuriyet’i l. Cumhuriyet olarak kabul etseler de bahsimize konu olan Cumhuriyet, genel olarak I. Cumhuriyet olarak kabul edilmektedir.)
1821 yılında başlayan ayaklanmanın ilk aşamasında Yunan topraklarının bir çok yerinde halkın kendi seçtiği bölgesel yönetim konseyleri kuruldu. Bu konseyler Epidavrus Birinci Meclisi’ (Α’ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου) ne bağlıydı. Bu Meclis, ilk Yunan Anayasa’sını da yapan meclistir. Konseyler var olmağa devam ediyordu, ancak 1824-1825 yıllarına kadar hâlâ merkezi bir yönetim kurulamamış- tı. Kurulan bu yönetim Büyük Devletler (İngiltere, Fransa ve Rusya) tarafından tanınmıyordu ve ilk başarılarına rağmen iç çatışmalar ve İbrahim Paşa komuta-sındaki Osmanlı ve Mısır kuvetlerince kazanılan başarılar sonucu yıkılmak tehlikesiyle karşı karşıyaydı.
Bu arada 1827 yılında Büyük Devletler, Londra Anlaşması2 kararları gereğince Osmanlı hükümranlığı altında otonom bir Yunan Devleti’nin kurulması için anlaşmaya varmışlardı. Bu Antlaşma gereğince de Büyük Devletler Balkanlar’ daki etkinliklerini ve Yunanistan’da barışı sağlamak için Sultan ll. Mahmut’a, Yunanlar’a bağımsızlık vermesini teklif ettiler. Ancak Osmanlı Devleti bu teklifi de kabul etmedi. Bunun üzerine Büyük Devletler Donanması Navarin’de3 Osmanlı- Mısır donanmasını gafil avlayarak büyük bir zafer kazandılar. Bağımsızlık mücadelesi veren Yunan halkı Meclisler (Εθνοσυνελεύσεις) ve Yürütme Kurulları (Εκτελεστικά) tarafından yönetiliyordu. Bu Yönetim Kurulları’ nın ilk başkanı 1822 yılında Aleksandros Mavrokordatos (Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος), δάτος), 1823 yılında Petrobey Mavromihalis (Πέτρομπεη Μαύρομιχάλης), 1824 yılında Georgios Kunturiotis (Γεώργιος Κουντουριότης) ve 1826 yılında tekrar Petrobey Mavromihalis, daha sonra Andreas Zaimis (Ανδρέας Ζαϊμης) ti.1827 yılında lll.Meclis (Τρήτη Εθνοσυνέλευσης) tarafından ilk Yunan Devleti kuruldu ve Kont İoannis Kapodistrias4 (Ιωάννης Καποδίστριας) da bu Meclis tarafından 14 Nisan 1827 tarinde bu yönetimin başkanlğına seçildi. 7 Mayıs 1832 tarihinde resmen bağımsızlığını kazanan Yunanistan’ın başına Büyük Devletler tarafından bir Kral getirilmesi kabul edildi. Bunun için de pazarlıklar sonu- cu Bavyera Kralı l. Ludovik’in ikinci oğlu Othon Friderik daha henüz 17 yaşındayken Yunanistan’a Kral tayin oldu ve olaylı geçen 30 yıllık kraliyet döneminden sonra da 23 Ekim 1862 günü Krallıktan resmen istifa etmediği halde tahtını bırakıp doğduğu Bavyera’ya dönmüştür. Mezarı bugün Münih’teki bir kilιsededir.
(1) İstanbul Antlaşması : İngiltere, Fransa ve Rusya’nın 3 Şubat 1830 tarihinde Yunanistan’ı bağımsız bir devlet olarak ilân eden Londra Protokolünü imzaladılar. Bunun üzerine Osmanlı Devleti de 7 Mayıs 1832 tarihinde İstanbul Antlaşması’nı imzalayarak Yunanistan’ın Osmanlı Devleti’nden ayrılışını resmen kabul etmiştir.
(2) 1827 Londra Antlaşması : 6 Haziran 1827 tarihinde Londra’da yapılmıştır.
(3) Navarin Deniz Savaşı:Birlikte hareket eden İngiliz, Fransız ve Rus Donanmaları ileOsmanlı-Mısır donanmaları arasında geçen deniz savaşıdır. Bu savaş Osmanlı tarihinde Navarin Baskını ve ya Navarin Faciası olarak geçer.Çok özetle savaş şöyle başladı: Sultan ll. Mahmut’un; Yunanistan’a bağımsızlık verilmesi teklifini reddetmesi üzerine Rus-İngiliz-Fransız donanmaları İngiliz amirali Codrington kumandasında, bu -gün Mora’ (Peloponez) nın en batısındaki ‘’bacağı’’ nda kalan Navarin körfezindeki limanda demirlemiş olan Osmanlı-Mısır donanmasınu kuşattı. Codrington, Osmanlı ve Mısır askerlerinin Yunanistan’dan çekilmelerini istedi. Kabul edilmedi.Navarin açıkların- daki müttefik donanması, ‘’amaçlarının savaş olmadığını’’ ileri sürerek limana girmek istediler. 20 Ekim’de dostane bir havayla Navarin Limanı’na girdiler. Girer girmez de savaş açmak için bahane yaratmaya başladılar. Kabul edilmeyecek isteklerde bulun -dular ve Mısır gemilerinden ateş açıldığını ileri sürerek savaşı başlattılar.
(4) Kont İoannis Kapodistrias: 10 Şubat 1776 tarihinde Kerkira (Korfu) da aristokrat bir ailede dünyaya gelmiş, genç yaşta politika ile ilgilenmiş,1803 yılında zamanın İonya Devleti ( Ιονίου Πολιτεία-İyonya Yedi Adalar Devleti ) veya yönetimine Sekreter tayin olmuştur. Yedi Adalar’ın Fransızlar tarafından işgal edilmesi üzerine bu görevden ayrı- larak Rus diplomasisinin hizmetine girmiştir. Rusya’da önemli görevlere gelerek 1815-1822 yılları arasında Rusya İmparatorluğu Dışişleri Bakanlığı görevini yürütmüştür.
Dönemin Yunan Yönetimi Başkanlığına getirilince, yerel yöneticilerle sürtüşmeler yaşamış ve 9 Ekim 1831 tarihinde Petrobey Mavromihalis’in kardeşi ve oğlu tarafından Anabolu’ (Ναύπλιο) da suikasta uğrayarak ölmüştür.
2539/97 sayılı kanunlaYunanistan’da yapılan ve 2010 yılı sonuna kadar yürülükte kalan idari refomla köy ve küçük belediyeler birleştirilmişti. İşte bu anılan reformlara Kapodistrias Proğramı,Kapodistiras Planı,Kapodistias Kanunu denilerek Yunanistan’ın bu ilk yöneticisinin adı verilmiştir.Yunanistan’ın bugünkü idari yapısıyla ilgili kanun ise 2011 yılından 0beri Kallikratis (Καλλικράτης) Kanunu olarak bilinmektedir.
Comments